Köroğlu adının ilk geçtiği metin Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sidir, farklı yerlerde üç kere geçer ismi. Köroğlu hakkında edebiyat araştırmacılarının farklı görüşleri var. Kimi araştırmacılar onun Celali isyanlarına katılmış bir uğru (eşkıya) olduğunu, kimisi Yeniçeri içinde cenk eden, şiir söyleyen bir asker olduğunu söylerken kimi de çöğür (saz) çalıp şiir söyleyen bir ozan olduğunu söyler.
Türk şiirinde koçaklama deyince Dadaloğlu ile akla gelen ilk isimdir Köroğlu. Onun için hayatta en önemli şeyler; atı Kırat, dostu Ayvaz ve pusatı olan kılıç. Karacaoğlan kadar âşık olmaz ama onun da gönlü güzellere sevdalanır: "Be hey ala gözlü dilber/Benim aklım yerindedir/Ben severim sen kaçarsın/Din ü iman terkindedir."
Elde olan verilere göre Köroğlu, Osman Paşa komutasında yapılan Osmanlı-İran savaşlarına katılmış ve savaş esnasında şöyle söylemiştir: "Osman Paşa eydür devletlü hünkâr/İnşallah sultanum Şirvan bizümdür/Sen himmet eyle inayet Allah'tan/Mürvet Ali'nindir meydan bizümdür."
Türkmen yiğidi Köroğlu mert bir adamdır. Başka rivayetlere göre uğruluk da yapsa ne kendisi ne adamları masumların canına, malına kasteder. Klasik Türk destan geleneğinde olduğu gibi mazluma dost, zalime düşmandır. Savaşa girdiklerinde tek bir adam kalmayana kadar savaşmak onun düsturudur. Kaçmak zinhar olmaz! Düşmana pusu atılmaz, savaş olacaksa düşmana önceden haber verilir. Kaçan kovalanmaz.
Tellak Hasan adında bir adam, bir gün ağaç altında uyuyan birini görür ve yiğitliğini ispat etmek için adamı öldürür. Hasan korkak biridir. Bunu gören Köroğlu celallenir ve Hasan'a şunları der: "Kime ne yaparsan yap ama kadın, çocuk, ihtiyar, hoca gibi saygın, zavallı, kendini savunmaktan aciz durumda olanlara dokunma, onları öldürme, bizim düşmanımız masumlar değil zorbalardır."
Zulmeden kim olursa olsun onun karşısındadır. Köylünün zor durumundan faydalanan ve gün geçtikçe tefeci haline bürünen tecimenler de Köroğlu ve arkadaşlarının gazabından kurtulamaz. O daima köylünün ve mazlumun yanında yer alır. Bundan dolayı da halkın kahramanı olmuştur. Halk onu çok sever.
Köroğlu ile ilgili birçok rivayet olduğunu görüyoruz. Azerbaycan'dan Erzurum'a, Gaziantep'ten Maraş'a, Kars'tan Özbekistan'a kadar birçok kaynakta yer alır ama bu çok da önemli değil aslında. Köroğlu kimdi, nereliydi, ne zaman yaşadı gibi soruların cevapları, Köroğlu'nun yazdıklarından daha önemli değil. O at üstünde düşmana karşı cenk ederken, "Leş bir yana baş bir yana" diyecek kararlılıkta bir şair. Evet, Köroğlu her şeyden önce bir şair. Türkçenin yüz aklarından...
Köroğlu besteleri
Köroğlu şiirleri bugüne kadar birçok kez bestelendi ama ben en çok sevdiklerimi alayım istedim buraya. Mesela İrfan Gürdal. Kadim Türk müziği üzerine yaptığı çalışmalar ve bestelerle Türk müziğinin yüz aklarından olan Gürdal'ın Köroğlu besteleri mutlaka dinlenilmeli. Sefer Düştü Gürcistan'a, Leş Bir Yana Baş Bir Yana, Cengi Köroğlu gibi besteleri oldukça iyi.
Bununla birlikte, 12 Eylül'de Yine de Şahlanıyor türküsü radyolardan çalındığı için adı maalesef 12 Eylül'le birlikte anılan çok kıymetli sanatçı Hasan Mutlucan'ın seslendirdiği Mert Dayanır Namert Kaçar bestesi oldukça iyidir.
Son olarak klasik Azeri müziğinin en önemli bestecilerinden olan Üzeyir Hacıbeyoğlu'nun Köroğlu uvertürünü anmak gerekiyor sanırım.
Köroğlu kitapları
Köroğlu hakkında zikredilecek birçok kitap olmakla beraber en önemli iki tanesinden bahsedeyim. Biri 1983 yılında Deniz Kitaplar Yayınevi tarafından çıkarılan Hüseyin Seçmen'in hazırladığı Köroğlu/ Yaşamı-Sanat-Şiirleri kitabı. Kitabın baskısını bugün sahaflardan temin etmek mümkün. Diğer önemli bir çalışma ise Ötüken Yayınları tarafından çıkarılan Prof. Dr. Fuzuli Bayat'ın hazırladığı Köroğlu Destanı Türk Dünyasının Köroğlu Fenomenolojisi.
Köroğlu filmleri
Filme gelince; elbette bu konuda getirilecek çok eleştiri var fakat bunu başka bir yazının konusu yapalım ve şimdilik, senaryosunu rahmetli Ayşe Şasa'nın yazdığı, yönetmenliğini Atıf Yılmaz'ın yaptığı, başrollerini ise Cüneyt Arkın, Fatma Girik ve Hayati Hamzaoğlu'nun oynadığı Köroğlu filmi ile yetinelim.
