Toplulukların ve fertlerin karşısına bazı zamanlarda büyük sınavlar çıkar, aşılması güç gibi görülen engeller, çözümsüz duran sorular. Bu zorluklar bazen savaş, salgın hastalık, doğal afetlerden kaynaklanırken bazen de görece daha basit ve şahsi olaylardan (boşanma, ayrılık, işsizlik vb.) kaynaklanır.
Her iki durumda da insan kendisini büyük bir çaresizliğin ve umutsuzluğun içinde bulur, yoğun bir stres ve kaygı sıtmasına tutulur. Artık hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağını düşünen insan bu yoğun stresli duruma karşı atalarından miras aldığı; "savaş, kaç ya da donakal" taktiklerinden birini uygular ve seçeceğimiz bu taktik bizim nasıl bir hayat yaşayacağımızı ya da bu dünyada nasıl bir iz bırakacağımızı belirler.
Bugün tüm dünya Koronavirüs (COVID-19) adıyla bilinen pandemik bir salgınla karşı karşıya. Sokağa çıkma yasakları, okulların ve toplu hâlde bulunulan mekânların kapatılması, ibadethanelerin kullanılmamasına yönelik söylemler ve bomboş sokaklar ''bu kadarı da olmaz artık'' dediğimiz distopik filmlerin başkahramanı hâline getirdi bizi.
Normal seyrinde ilerleyen yaşantımız birden gözle göremediğimiz ve tanımadığımız bir enfeksiyon sebebiyle sekteye uğradı; tüm düzenimiz, planlarımız, hayallerimiz bir anda alt üst oldu ve tek düşüncemiz kendimizin ve sevdiklerimizin hayatta kalıp kalamayacağı oldu artık.
Öncelikli olarak şunu tüm inancımla söylemeliyim: Eğer bilimsel yönlendirmelere harfiyen uyup inancımıza sırtımızı dayarsak bu sınavı vereceğiz. Ekranlarda gördüğünüz iç karartıcı haberler, WhatsApp gruplarına düşen ses kayıtları, Twitter mesajları canınızı fazlasıyla sıkıyor ve büyük bir korku yaşatıyor farkındayım.
Fakat biraz sabır, önlem, dikkat ve manevi dirençle bu zorlu süreci atlatıp insanlık tarihinin hastalıklara karşı kazanmış olduğu zaferlere bir yenisini daha ekleyeceğiz. Bu zafere ulaşmak için de hem fiziksel hem de ruhsal olarak dayanıklılığımızı güçlendirmek ve korumak zorundayız.
Şu an kendinizi büyük bir bilinmezliğin içinde korkmuş ve çaresiz hissedebilirsiniz; uyku ve yemek düzeniniz bozulmuş, yoğun bir stres de hissediyor olabilirsiniz. Bunların hepsi son derece normal ve insanın korkuya, yoğun anksiyeteye verdiği öğrenilmiş tepkilerdir. Böyle durumlarda otonom sinir sistemimiz devreye girer ve bizi korumak için bazı tepkiler verir.
Stres altındaki kişilerde; solunum artar, kan basıncı yükselir, mide asidi artar, ter bezlerimiz faaliyetini hızlandırır, kas gerilimi artar, göz bebekleri büyür. Yırtıcı bir hayvanla ya da tehlikeli, stresli bir durumla karşılaştığında atalarımızın göstermiş olduğu bu otomatik tepkiler bizlerin taşıdığı en eski miraslardan biri.
Travmanın olası etkileri
Bizler de bugün karşılaştığımız birçok stres faktörüne ve korkulu durumlara karşı bu tepkileri veririz. Bu sebepten dolayı hissetmiş olduğunuz korku, kaygı, çaresizlik ve bedeninizin vermiş olduğu tepkiler son derece doğal ve olağandır. Lütfen bunun için kendinizi suçlamayın.
Anksiyete bozukluklarının temelinde kişinin kendisini küçük, karşısındaki tehlikeyi ise olduğundan çok daha büyük görmesi ve bu büyüklük karşısında hem ruhsal hem de fiziksel olarak ezilmesi yatar. Öncelikle şunu bilmeliyiz hepimiz tahmin ettiğimizden çok daha güçlü ve çok daha dayanıklıyız.
Eğer karşımızdaki tehlikeyi olağandan daha büyük bir şekilde yorumlamayıp gerçekçi bir şekilde idrak edersek işte o zaman işler bizim için daha kolay bir hâle gelir ve korku uyandıran durumlara karşı daha etkin bir mücadele sürdürebiliriz.
İşlerin beklenildiği gibi gitmediği durumlar da söz konusu olabilir ve kişi karşılaştığı ya da algıladığı kötü bir olay karşısında travma yaşayabilir. Travmalar kısaca; günlük hayatta ruh ve beden bütünlüğümüzü, sağlığımızı olumsuz yönde etkileyen, günlük yaşantımızı sekteye uğratan, duygusal olarak üstesinden gelemediğimiz olaylar sonucu ortaya çıkar. Bir olaya travma diyebilmemiz için o olayı bizzat yaşamamız, olaya şahit olmamız ya da bir akrabamızın veyahut arkadaşımızın başına travmatik bir olayın geldiğini öğrenmemiz gerekir.
Kendisini rahatsız eden konuyu sık sık hatırlama, gece kâbuslar görme, olayı yeniden oluyormuş gibi hissetme, olayla alakalı birini ya da bir yeri görünce anksiyete hissetme, fizyolojik tepki gösterme, öfke patlamaları yaşama, tahammülsüzlük, sürekli tetikte olma hâli insanın travmaya verdiği tepkilerdendir.
Siz de son dönemde yaşadığımız Koronavirüs salgınına karşı bu tepkileri veriyorsanız, uyku ve yeme düzeniniz bozulduysa, sürekli olarak bu olayı düşünüp dikkatinizi farklı bir alanda toplayamıyorsanız ilk aşamada bazı önlemler almalı ve kendinizle ilgili adımları öncelikle kendiniz atmalısınız. Peki, nedir bu adımlar?
Salgında ruh sağlığımızı koruma önlemleri
Lütfen sadece işin ehli olan kişilerin anlattıklarını dinleyiniz. Televizyonlarda, radyolarda konuşan, gazete ve dergilerde yazan kişilerin gerçekten o alanın uzmanı olup olmadığını, akademik geçmişini araştırın. Nasıl ki bir manava evimizin su tesisatını teslim etmiyorsak aynı şekilde bedenlerimizi ve ruhlarımızı da bilimden uzak her konuda fikir belirten sözde hekimlere, yaşam koçlarına, alan dışı mezunlardan kurulu bol sertifikalı psikologlar ordusuna teslim edemeyiz.
Bu süreçte sahip olmamız gereken en kritik bilgilerden biri şu: Stres ve bağışıklık sistemimiz arasında doğrudan bir bağ vardır. Eğer yoğun ve sürekli bir stres yaşıyorsak bir zaman sonra bağışıklık sistemimiz çöker ve vücut direncini kaybederiz. Hâlihazırda Koronavirüs'ün istediği ve beklediği şey de tam olarak bu: Zayıf bir bağışıklık sistemi. Eğer biz psikolojik dayanıklılığımızı arttırır mümkün mertebe stres ile baş edebilirsek virüse karşı daha güçlü kalmış oluruz.
Psikolojik dayanıklılığımızı ve dolayısıyla bağışıklık sistemimizi güçlendirmek için öncelikli olarak beslenmemize dikkat edeceğiz. Mümkün mertebe taze meyve, sebze tüketip aşırı yağlı ve şekerli besinler tüketmekten kaçının. Kaygıyı arttıran çay, kahve ve çeşitli kafeinli içeceklerden uzak durun.
Psikolojik dayanıklılığımızı arttırmanın en önemli yollarından biri de sağlıklı ve düzenli bir uykudur. Eğer alınan tedbirler gereği iş ve eğitim hayatınıza evinizden devam ediyorsanız uyku düzenine lütfen dikkat edip sabahlara kadar online dizi ve film platformlarında vakit harcamayınız.
Kaliteli uyku için beynimizin ürettiği melatonin hormonunun 23.00 ile 05.00 saatleri arasında yoğun bir şekilde salgılandığını ve bu saatler arasında uyuyan kişilerin uykusunu almış ve dinlenmiş bir şekilde uyandığını unutmayın.
Stresle mücadelede günlük nefes ve kas egzersizleri olmazsa olmazlarımızdandır. Her gün muhakkak düzenli bir şekilde nefes ve kas egzersizlerimizi yapalım ve çevremizdeki insanlara da bu egzersizleri öğretelim.
Yoğun streste veyahut travma sonrasında kişi yaşadığı olay ile ilgili kendine sürekli ve yineleyici bir biçimde şu soruları sorar: ''Bu neden başıma geldi? Neden böyle hissediyorum? Neden bundan kurtulamıyorum?'' Bu endişe ve tekrarlayıcı düşünceler kişinin günlük rutinlerine odaklanmasını zorlaştırır.
Düşüncelerimiz üzerinde kontrol sağlayıp içinde bulunduğumuz ana odaklanmak zor gibi görünse de bu farkındalığı sağlamanın belli başlı yöntemleri mevcuttur. Bu yöntemleri öğrenip gün içerisinde zorluk yaşadığınız anlarda uygulamak kendinizi daha iyi hissettirecektir.
Bilgi kirliliğinden kaçının!
Stresi tetikleyen ve arttıran, travmaların oluşumunu sağlayan faktörlerden biri de bilgi kirliliğidir. Sürekli olarak haber sitelerini ve sosyal medya uygulamalarını kullanmanın içinde bulunduğumuz duruma büyük bir faydası olmadığı gibi aksine bizleri daha da kaygılandırıp ruhsal bütünlüğümüzü tehlikeye sokmaktadır.
Sulandırılmış ve abartılmış haber bültenleri, konuyla alakasız isimlerin işgal ettiği televizyon programları, doğruluğu teyit edilmemiş sosyal medya paylaşımlarından olabildiğince uzak durmak bizler için son derece faydalı olacaktır.
İnsan bilmediğinden korkar fakat virüs ile ilgili bilinmezliğin yavaş yavaş ortadan kalkacağını ve tedavinin bir şekilde bulunacağını hep beraber göreceğiz. İnsanlık, tarihi boyunca türlü zorluklar çekerek çeşitli mücadeleler verdi ve sonunda başarılı oldu.
İçinde bulunduğumuz durumu da aşılması gereken bir engel, çözülmesi gereken bir problem olarak görüp hem ailemiz hem de kendimiz için doğru adımlar atarsak bu zorluğunda üstesinden geleceğiz. Buna inanın ve bu inancı çevrenize yansıtın. Bu inanç virüsle mücadelede oldukça kıymetlidir.
İnsan böyle zamanlarda kendini yalnız ve güçsüz hisseder. Arkadaşlarınızı, aile üyelerinizi telefonla arayarak onlara destek olmaya çalışın. Bu görüşmelerde mümkün olduğunca virüs salgını hakkında değil de gelecekten, hayallerinizden, güzel günlerden konuşun.
Evde geçireceğiniz vakti haftalık ya da günlük bir şekilde planlamaya çalışın. Sistemli bir şekilde akademik ve entelektüel gelişiminizi sürdürün. Heyecanla alıp okumaya fırsat bulamadığınız kitapları, bir türlü vakit ayırıp izleyemediğiniz filmleri, sürekli duyduğunuz ama bir türlü başlayamadığınız dizileri, yarım kalmış tezinizi, keşfedilmeyi bekleyen yeni müzik gruplarını ve her şeyin temeli saydığınız kutsal kitabınızı hazırlayacağınız plana dâhil edin ve zorlukların doğurduğu berekete şahit olun.
Bu dünyada sadece biz ve ailemiz yok. Çevremizde yardıma muhtaç yüz binlerce insan ve hayvan var. Sağlık Bakanlığı'nın belirttiği koşullara dikkat ederek yardıma muhtaç insanların ve hayvanların sağlıklı bir şekilde hayatlarını sürdürebilmeleri için gerekli yardımlarda bulunmak hepimizin insanlık vazifesi. Lütfen yaşlıları, evsizleri, yardıma muhtaçları ve sokak hayvanlarını unutmayalım. Onların şu an bizden daha fazla korktuklarını ve endişe duyduklarını aklımızdan çıkartmayalım.
Anne ve babalara;
Çocuklar bu tip kriz durumlarında anne ve babalarına bakarlar ve onların vermiş olduğu tepkilere benzer tepkiler verirler. Eğer sizler sakin kalırsanız çocuklarınız da sakin kalır. Şayet sizler kontrolü kaybederseniz onlar bu durumdan daha fazla etkilenerek büyük bir stres ve korku yaşarlar. Kural bir; önce kendimiz sakin olacağız, endişelerimiz varsa bunu çocuklarımıza yansıtmayacağız.
Kural iki; çocuklar her şeyden evvel güvende olduklarını hissetmek isterler. Yapmış olduğunuz telefon konuşmalarından, aile içi sohbetlerden ya da televizyon haberlerinden bir şeylerin ters gittiğini fark etmiş olabilirler. Bununla ilgili olarak çocuğunuzun bu konu hakkında ne bildiğini öğrenin.
Eğer küçük yaş çocuğunuz (6 yaşa kadar) konuyla ilgili bir şey bilmiyorsa konu hakkında bilgi vermeniz şart değildir. Fakat çocuğunuz doğru olmayan bilgilere sahipse öncelikle bunları düzeltin ve onlara güvende olduklarını hissettirin. Devletin ilgili kurumlarının görevlerini en iyi şekilde yaptığını, sürecin kontrol altında olduğunu yaş gruplarına göre izah edin.
Koronavirüs ile ilgili duygularını anlatmasına imkân sağlayın. Çocuğunuzu en iyi siz tanırsınız ve duygularını en iyi nasıl ifade edeceğini de en iyi siz bilirsiniz. Resim yaparak, şarkı söyleyerek, oyun oynayarak ya da doğrudan bir sohbet havasında çocuklarınızın duygu ve düşüncelerini öğrenin.
Çocuklar somut ve basit açıklamalara, talimatlara ihtiyaç duyarlar. Neyi yapıp neyi yapmamaları gerektiğini onlara sade bir dille anlatın. Uyulması gereken sağlık kurallarının ailece üzerinden geçin.
Okulların tatil olmadığını televizyon ve internet yoluyla uzaktan eğitimin devam edeceğini, ders tekrarlarının, ödevlerin bu süreçte devam edeceğini anlatın.
Çocuklarınızın evde geçireceği süreçte ailenizi bekleyen en büyük tehlike teknoloji bağımlılığı... Hane halkının sınırsız bir şekilde internette vakit geçirmesinin önüne geçin. Normal zamanlarda teknoloji kullanımı ile ilgili koyduğunuz kuralları sürdürün. Teknolojik oyunların yerine beraberce oynayacağınız kutu oyunlarını yerleştirin.
Son olarak; yoğun stres altındaki insanlarda bir süre sonra sinirlilik hâli ve öfke patlamaları beklenen bir durumdur. Böyle durumlarda lütfen içinde bulunduğumuz süreci düşünüp sakin kalmaya, aynı şekilde cevap vermemeye, kalp kırmamaya özen gösterelim ve bu günleri beraberce atlatacağımıza inanalım.
