Dünyanın sonuna yolculuk
Yamal bölgesinin en dikkat çeken özelliği, ışığı. Havanın akşamüstü 4'te karardığı bölgede güneş doğduğu andan itibaren ufuk çizgisinde asılı duruyor. Tundra bitki örtüsünün ve beyazın hâkim olduğu uçsuz bucaksız topraklarda güneş, saatlerce ufukta duran turuncu bir portakal gibi parlıyor.
Geçtiğimiz ay, dünyanın en büyük doğalgaz üreticilerinden birinin davetlisi olarak Sibirya'nın Yamalo-Nenets Özerk Okruğu'ndaydık. Yamal Yarımadası da denen bu bölge, dünyanın doğalgaz rezervlerinin dörtte birini barındırıyor. Bölgenin şaman yerlileri olan Nenetlerin dilinde Yamal; "dünyanın sonu" anlamına geliyor. En iyi ihtimalle -45 derecede devam eden bir hayat için son derece uygun bir isim. Kuzey Kutup Halkası sınırları içerisinde yer alan bu bölge, uçsuz bucaksız beyaz örtüsü ve havasının bıçaklama özelliğiyle dikkat çekiyor. Soğuk yerine bıçaklama diyorum çünkü soğuk başka bir şey, buradaki hava durumu bambaşka… Uçak inmeden önce bize verdikleri özel kutup giysilerimiz sayesinde hiç üşümedik ancak yüzümüzü kapatamadığımız için açık havada en fazla 10 saniye durmak mümkün oluyor. 11'inci saniyede yüzünüzün kesildiği hissine kapılıyorsunuz. Burnunuzun içinde bir şeyler çatırdamaya başlıyor çünkü burnunuzdaki nem önce kristalleşiyor, ardından kılcal damarlar çatlamaya ve burnunuz hafiften kanamaya başlıyor. Zaten dört günlük seyahatimiz boyunca açık havada en fazla beş dakika durma imkânımız oldu.
Yerli halk Nenetler
Bizim dakika hesabıyla durabildiğimiz bu topraklarda bize ve bütün Avrupa'ya doğalgaz ulaştırmak için çalışan 12 bin kişi var. Bundan sonra doğalgaz pahalı diyeni hain ilan ediyorum, kolaysa gidiniz kendiniz çıkarınız. Doğalgaz işçileri haricinde bölgenin bir de yerli halkı Nenetler var. Sayıları 20 binlerde olan Şaman Nenetler geleneklerini hiç bozmadan, yüzlerce yıldır atalarından öğrendikleri gibi yaşamaya devam ediyor. Doğalgazı atalarının ruhu olarak gören Nenetler, modern yaşamı reddediyor. Kendileri gibi özgürce yaşamak tek hedefleri. Ren geyiği bakıcılığı yaparak göçebe bir hayat sürdürüyor, geyik derisinden yapılma çadırlarda kalıyor ve çiğ et tüketiyorlar. Nenet kültürü Ruslar tarafından da sıkı sıkı sahiplenilmiş. Nenet çocuklarına eğitimde pozitif ayrıcalık sağlanıyor.
Şehir 43 yıl önce kurulmuş
Bölgede ilk doğalgaz kuyusu 1966 yılında keşfedilmiş. Tam o noktada bugün devasa bir anıt heykel yer alıyor. Yaklaşık 10 yıl süren keşiflerin ardından bölgenin bir doğalgaz cenneti olduğu tespit edilince 1975 yılında Noviy Urengoy şehrinin kurulmasına başlanıyor. Yamal'daki doğalgaz tesislerine 5-6 saatlik mesafede bulunan şehir kurulurken her detay düşünülmüş. Çalışanlar için opera ve tiyatro binası bile var. Yılda ortalama 2 bin etkinlik gerçekleştiriliyor. Yerin 1000 ila 4000 metre arasında değişen derinliklerinden doğalgaz çıkaran firma, bu gazı işleyip dünyanın dört bir yanına ihraç ediyor. Noviy Urengoy şehrinde kayıtlı 120 bin, kısa süreli yerleşimcilerle beraber toplam 200 bin kişi yaşıyor. 12 bin kişi doğalgazı çıkaran firma tarafından istihdam ediliyor.
Duman yükselmeyen şehir
Noviy Urengoy şehrinde ve Yamal bölgesindeki tesislere varıncaya kadar yol boyunca birçok fabrika bacası görüyorsunuz. Bunların çoğu şehri ısıtmak için çalışıyor. Bu devasa bacalara dair en dikkat çekici detay ise, baca ağzından çıkan dumanın hiçbir şekilde göğe yükselememesi. Basınç ve soğuktan dolayı duman yukarı değil yere paralel bir hizada ilerliyor. Bu da şehrin egzoz ve petrol karışımı zehirleyici bir kokuya sahip olmasına neden olmuş.
Beyaz şamanın kutsal nağmelerindeyiz
Bölgenin en dikkat çeken özelliği ise elbette ışığı. Havanın akşamüstü 4'te karardığı bölgede güneş, doğduğu andan itibaren ufuk çizgisinde asılı duruyor. Tundra bitki örtüsünün ve beyazın hâkim olduğu uçsuz bucaksız topraklarda, saatlerce ufukta duran turuncu bir portakal gibi güneş. O manzarayı saatlerce hayranlıkla seyrederek Kuzey Kutup Halkası'na gidiyoruz. Sembolik bir dilek ağacının yer aldığı bu noktayı ziyaret edenlere kutup kâşifi sertifikası veriliyor. Sertifikada, "Bu andan itibaren Beyaz Şaman kutsal nağmelerinde bu yeni kutup kaşifinin cesareti ve gücüne de yer verecektir. Kar fırtınalarının ve kuzey ışıklarının dünyasına hoş geldiniz" yazıyor. Kutup Halkası'na girer girmez hava -50 derecenin altına inmeye başlıyor. Cep telefonuyla fotoğraf çekmek isteyen birçok kişinin bataryası donuyor ve telefonlar birer birer kapanıyor.
Anaokulu beş avro
Doğalgaz çıkaran firma, zorlu koşullarda çalışan personeli ve aileleri için eğitimden sağlığa sanattan spora kadar her türlü imkânı sağlamaya çalışıyor. İşçilerin çalıştığı tesislerde basketbol sahasından bilardo odalarına, spadan hamama kadar sosyalleşmek için pek çok imkân var. İşçiler yılın 12 ayı maaşlarını alıyor ancak bir ay çalışıp bir ay dinleniyorlar. Tesislerle arasında araçla 5-6 saatlik mesafe bulunan Noviy Urengoy şehrine gelecek olursak, firma zorlu şartların hüküm sürdüğü şehrin toplumsal ve kültürel hayatının belkemiğini oluşturuyor. Sosyal ve kültürel tesisleri, spor tesisleri, sağlık, çocuk ve yaşlı bakım tesisleri, meslek yüksekokulu ve daha birçok sosyal sorumluluk projesiyle bu zorlu coğrafyada yaşayıp çalışanların hayatlarına katkıda bulunmaya çalışılırken, bölgeyi ayakta tutacak gelecek nesiller de en iyi şekilde yetiştiriliyor. Şehirde bir eve aylık üç avro doğalgaz faturası geliyor. İşçilerin çocuklarının eğitim ihtiyacını karşılamak için açılan okulları da ziyaret ediyoruz. Kentteki doğalgaz sanayisine insan yetiştirmek için 1982'de kurulan yüksekokulda 1000 öğrenci eğitim görüyor. Bu öğrenciler mezun olduktan sonra Gazproom'da işe başlıyorlar. Çocuklar doğalgaz tesislerinde staj yapmaya başladıkları dönemden itibaren ücret almaya başlıyor. Kentte işçi çocukları için kurulan anaokulları da imrendirecek cinsten. Havuzdan masaja, özel çocuk doktorlarından, çocuk radyosuna kadar pek çok hizmet veriliyor. Vücutlarındaki oksijen oranını dengelemek için çocuklar haftada bir kez tuz odasında dinlendiriliyor. Oksijen seviyesini yükseltmek için çocuklara kahve makinesi gibi özel bir makineyle hazırlanan oksijen suyu içiriliyor. Bize de ikram ettiler, çok lezzetliydi, şekerli ayrana benziyor diyebiliriz. Okulun aylık ücreti ise beş avro.
Ayı, somon ve geyik eti yiyorlar
Sibirya'da yeme içme kültürü çok zengin ve süslü. Ayvalı geyik pastırması, mor, pembe, mavi gibi renkli peynirler, jöleli ayı eti sofralarda bulunabilecek sıradan lezzetler haline gelmiş. Füzyon mutfağı desek çok da yanlış olmaz herhalde. Etler genellikle pastırma olarak yeniyor. En çok geyik, ayı ve somon yiyorlar. Bizim için dana eti ne kadar yaygın ise, geyik de onlar için öyle. İkram izzet, özen ve misafirperverlik konusunda da kimse ellerine su dökemez. Her şey o kadar süslü ve özenli ki, sanatçı bir millet oldukları her detayda göze iyice çarpıyor.