Çözüm sürecinin geleceği

Cengiz Alğan: 'Süreç'ler bitmez. Kesintiye uğrayabilir, başka yöne evrilebilir, biçim değiştirebilir ama bitmez. Nitekim şimdiki Çözüm Süreci 2005'te Erdoğan'ın yaptığı Diyarbakır konuşmasından beri devam ediyor. Bir duraklama evresine girdik ama içeriği ve biçiminde bazı değişiklikler yapılarak devam edecektir.
Gürbüz Özaltınlı: Tanık olduğumuz çatışmanın sıradan bir kriz olduğunu sanmıyorum. Kandil'in Suriye-Irak-Türkiye üçgeninde egemenlik arayışı ile Barış Süreci'nin temel mantığı bağdaşmıyor. Barış Süreci kopuş değil entegrasyon arayışıydı ve silahsızlanmayı öngörüyordu. Kandil silahsızlanmaya ısrarla yanaşmadı. Süreç giderek amacı dışında sonuçlar üretmeye başladı. PKK'nın tehdit ve çatışma politikası Hükümeti caydırıcı güç kullanmaya zorladı. Ben masanın sonsuza kadar terk edildiği düşüncesinde değilim. Fakat yeni bir güç dengesi oluşmadan da müzakerelerden sonuç alınabileceğini sanmıyorum.
Oral Çalışlar: Çözüm süreci Kürt meselesinin barışçı çözümü, yasaların değiştirilmesi ve bir barış ortamı yaratılması amacıyla başlatılan ve iki buçuk yıl başarıyla gitmiş bir süreç. Ama tabi arkasında 30 bin insanın öldüğü, 30 yıl süren bir savaşın bir çözüm süreciyle kısa sürede bitirilmesinin kolay olmadığını herkes biliyordu. Bu nedenle de bir kırılma yaşandı ama bu kırılma yeniden masaya dönülmeyeceği anlamına da gelmez çünkü hiçbir savaş sonsuza kadar sürdürülemez. Kaldı ki rasyonel bir tarafı da yok şu anda PKK'nın başlattığı eylemlerin. Kürtler açısından da kendileri açısından da izah edilebilir pek bir tarafı yok. Bunun için kısa süre içinde tekrar masaya dönülmesini bekliyoruz.
Orhan Miroğlu: Süreç bitmedi. Seçimlerden sonra oluşmuş farklı bir konsept var. Oluşmuş bu konseptin şartlarına bakarak sürecin devam edip etmeyeceğine dair fikir beyan etmek daha doğru olur. Bu süreç bitmez. Dönüşür, sıkışır ama bitmez. HDP ve PKK muhataplığı üzerinden, buna İmralı'yı da ekleyebiliriz, başlamış bir süreçti bu. Dolayısıyla bu çerçeve aslında Türkiye'nin Kürt meselesi açısından bence dar bir çerçeveydi. Bu dar çerçevenin şimdi çok zorlandığını görüyoruz.
Vahap Coşkun: Çözüm süreci iki buçuk yıldır devam eden ve dönem dönem bazı krizlerin yaşanmasına rağmen devam eden bir süreçti. Fakat şimdi geçmişten farklı bir durumdayız. Çünkü süreci devamlı kılan husus çatışmaların ve ölümlerin olmamasıydı. Sürecin meşruiyetini sağlayan temel dinamik buydu. Ancak şu anda çatışmalar Türkiye'nin her tarafına yayılıyor ve ölümler geliyor. Dolayısıyla süreç geçmişte görmediğimiz bir krizle karşı karşıya. Ancak buradan yola çıkarak ben çözüm süreci bitti şeklinde ki yargıların da doğru olmadığını düşünüyorum. Çünkü çözüm süreçlerinde bu tür derin kırıklar meydana gelebilir. Örneğin Kolombiya'da şu an bir süreç yürütülüyor ve altı kez ateşkes bozuldu. Dolayısıyla bu tür kırılmalar meydana gelebilir. Ben çözümden ve süreçten şunu anlıyorum: Türklerle Kürtlerin demokratik bir şekilde yaşayacağı bir Türkiye'nin inşası ve bu anlamda sürecin devam edeceğini düşünüyorum. Şu anda sürecin tamamen ortadan kalktığını söylemek çok doğru değil bence.
Uzun yıllar süregelen çatışmasızlık ortamı son günlerde rafa kalkmış durumda malumunuz olduğu üzere. Meseleyi yeniden bu üzücü boyutlara getiren temel saikler sizce nelerdir?

Cengiz Alğan: Suriye'de iç savaşla ortaya çıkan siyasi boşluk PKK'ya bir tür statü şansı sağladı. IŞİD ile mücadelede ona Batı tarafından yüklenen rol ile de örgüt ayrıcalıklı bir konum elde etti. Bu iki unsurdan faydalanarak Ortadoğu'nun yeniden şekillenişinde önemli bir aktör olmak istiyor. Çözüm Süreci'nin vaat ettiklerini kendisi açısından yetersiz görmeye başladı. Daha fazlasını istiyor. Sürecin başından bu yana her krizde süreci bitirmekle tehdit ediyordu zaten. Şimdi seçim sonrası tek başına hükümet de kurulamayınca, belirsizlikten faydalanıp yeniden saldırıya başladılar.
Gürbüz Özaltınlı: Ben temel saikin Kandil'in coğrafi egemenlik arayışı olduğunu düşünenlerdenim. Konjonktürün önlerine yeni imkânlar sunduğunu düşündüler. Sanıyorum, Suriye'de tutunarak bütün Kürt coğrafyasında söz sahibi olmayı hesapladılar. Bazı bölgelerde Barzani ile egemenlik rekabetine girdiler. Türkiye içi entegrasyon perspektifini güçlerinin gerisinde bir konuma rıza göstermek olarak değerlendirdiler. Öcalan çizgisini zayıf buldular. Meseleye böyle baktığınızda, AK Parti, sorunların çözümünde bir masa ortağı değil, zayıflatılması, iktidardan uzaklaştırılması gereken bir güç olarak gözükür gözünüze. Batı'nın stratejilerine direnemeyecek; uysal, kişiliksiz koalisyonlar tercih edilir hale gelir. Nitekim HDP bu çizgiye itildi ve iktidarın aşındırılması için kullanıldı. AK Parti'siz hükümet arayışının en hevesli aktörlerinden birisi oldu. Mesele entegrasyon ve Barış Süreci'nin güçlendirilmesi olsaydı böyle bir çizgi izlenir miydi? AK Parti ile değil de MHP ve CHP ile mi gerçekleştireceksiniz barışı? Demek ki meseleniz barış değil. Barış, sadece müşteri toplayan bir söylem sizin dünyanızda. Meseleniz başka. Aksi takdirde bugün HDP ile AK Parti koalisyondaydı. Öcalan'ın Newroz bildirisinin ruhu bunu gerektirirdi.
Oral Çalışlar: Bahsettiğiniz durum çok rasyonel olmayan bir durum olduğu için konuyla alakalı çok çeşitli yorumlar da peşi sıra geliyor. Benim bulabildiğim cevaplar şunlar: Birincisi HDP'nin 80 milletvekili çıkarması ve kendi yasal ve meşru zemini üzerinde siyasal mücadele yapabilecek bir olgunluğa gelmesi kamuoyu tarafından sanırım PKK tarafından çok da hoş karşılanmadı. Sonuçta yasal ve silahsız bir gücün meseleleri çözebilecek bir kapasiteyle ortaya çıkması silahlı olan güç açısından çok da sempatik olmayabilir. İkincisi, biliyorsunuz PKK'nın liderliği Kandil'de şu an ve Kandil de İran etkisi altında. Türkiye ile İran arasında çeşitli meseleler olduğu hepimizin malumu. Türkiye'nin Kürtlerle anlaşarak Kürt meselesini çözmesini İran belki de çok istemiyor. Üçüncüsü, Türkiye'nin Esad rejimiyle çok sert bir kutuplaşma içinde olması. Şam rejiminin PYD rejimi üzerinde ciddi bir etkisi olduğunu biliyoruz. Hatta Salih Müslim geçenlerde biz Suriye ordusu saflarında savaşabiliriz diyecek kadar bu işbirliğini açık eden bir ifade kullandı. Acaba Şam rejimi bak benim üstüme gelirsen ben de seni PKK ile zor duruma sokarım demek mi istiyor? Bütün bu dinamikleri düşünmek mümkün.
Orhan Miroğlu: Meseleyi bu noktaya taşıyan saiklerden biri bence seçimlerden sonra 80 milletvekili ile temsil edilen HDP'nin PKK'da yarattığı huzursuzluktur. Siyasetin ve demokratik anlayışın gücü arttıkça PKK bunu kendisi açısından bir risk gibi görüyor. Yeniden savaş konseptine dönmek istemesinin önemli bir sebebidir bu ama tek sebebi değildir. En önemli sebebine gelince, bence PKK'nın doğu ve güneydoğuda alınan oyların artışına bakarak bölgede tek partili, tek siyasi iradeli bir egemenlik kurabileceğine cidden inanmış görünmesi. Bu egemenliği talep ediyorlar. Zaten çatışma da buradan çıkıyor. Bunun dışında Ortadoğu'daki bloğu görmek gerekiyor. Bu blok ifadesini hem AB hem de ABD'deki özellikle Cumhuriyetçi Parti'yle temsil edilen Neoconlar üzerinden yürütülen hareketler bakımından söylüyorum. Bunların ellerinde PKK kartından başka ciddi bir kart kalmadı. Bu kartı ne Bağdat ne Tahran ne Şam ne de bu söylediğim merkezler kaybetmek istemiyorlar. Dolayısıyla bu savaşı PKK kendi savaşı gibi göstermeye çalışıyor ama aslında bu uluslararası güçlerin Türkiye'ye karşı yürüttüğü bir hareket. Bunun altında yatan temel sebep ise Türkiye'nin kendine olan güveninin ve hareket alanının genişlemesi. Türkiye'nin doğu dünyasında Çin'den tutun Pakistan'a kadar ilişkilerini geliştirmeye yönelik bir irade koyması bu bloğu Türkiye'ye karşı birleştirdi.
Vahap Coşkun: Bu çatışma ortamının yeniden doğmasında ve ya PKK'nin çatışma ortamını bitirmesinde bir takım yeni faktörlerin etkili olduğunu söylemek mümkün. Birincisi, seçimden sonra HDP'nin aldığı yüzde 13'lük oydan sonra siyasetin ön plana çıkması, silahların geri çekilmesi gibi bir beklenti oluşmuştu. Ancak ben Kandil'in henüz buna hazırlıklı olmadığını düşünüyorum. İkincisi, çatışmayı özellikle şehirlere taşıyarak kendi taleplerini hükümete kabul ettirme gibi bir düşüncede olması Kandil'in. Üçüncü ve bence en önemli sebep, Ortadoğu'da ki gelişmeler. Özellikle Suriye'de PYD'nin elde ettiği bir bölge var ve bu bölgenin IŞİD'e karşı savunulmasında PYD ve PKK'nin üstlendiği rol ABD ile bir ilişki içerisine girmelerine sebebiyet verdi. Türkiye'nin Ortadoğu'da çok zor ve sıkışık bir durumda olduğunu düşündüler aynı zamanda. Dolayısıyla bu dönemde bir çatışmayı başlatmanın kendileri için daha fazla bir kazanım getireceği hissine kapıldılar ve bu da bir çatışmanın başlamasına sebebiyet verdi.
Çözüme dair masaya oturan tarafların bugün birbirlerini 'samimiyetsizlik'le suçladığına tanık oluyoruz sıklıkla. Taraflar süreç başladığından beri yol haritasında ne gibi hatalar yaptılar sizce?

Cengiz Alğan: PKK tarafının yaptıklarına 'hata' diyemeyiz. Gayet bilinçli tercihler yaptılar. Fakat Ortadoğu'daki yeni durumu yanlış okuyorlar. Türkiye ABD ile IŞİD'e karşı mücadelede anlaştığında kurdukları hesap suya düştü. Bu yeni durum İran ve Suriye yönetiminin elini zayıflatıyor. Bu iki aktörün yönlendirmesiyle hareket ediyorlar diye düşünüyorum. Sürecin 'yerli' oluşunu bir türlü sindirememişlerdi zaten. Hükümet kanadının en belirgin hatası ise özgürlük-güvenlik dengesinde güvenlik ayağını eksik bırakması olmuş gibi görünüyor. Sürecin hatırına görmezden gelinen şehir yapılanmaları şu anda başına bela oldu hükümetin.
Gürbüz Özaltınlı: Dediğim gibi Kandil kanımca başından beri entegrasyona inanmadı, istemedi. Kendisini daha büyük bir oyunun oyuncusu olarak gördü. Kanımca hata yaptı. Fakat karşısında çok ciddi bir aktör olarak Öcalan duruyordu. Kürt dünyasında Öcalan'ın otoritesini aşmak hiç kolay değil. Kandil de silahı bırakmayacağını açıkça ilan etmedi. Ama hep işi yokuşa sürdü, oyaladı ve fiili egemenlik aracı olarak kullandı. İktidar da hatalar yaptı. Özellikle seçimler öncesinde Erdoğan'ın müdahaleleri AK Parti'nin barış arzusunun inandırıcılığına gölge düşürdü. "Masa olmaz" çıkışı, Dolmabahçe bildirisine müdahale, izleme komitesi talebinin reddi, "Kürt sorunu yoktur" sözleri… Bunlar süreci Erdoğan'ın bozduğu propagandasına imkân verdiği gibi, Kürt kamuoyunda da büyük hayal kırıklığı yarattı.
Oral Çalışlar: Birinci olarak biliyorsunuz Öcalan 2013 Nevroz'unda Türkiye'ye yönelik olarak silahlı mücadele bitmiştir ve silahların bırakılması gerekiyor diye bir açıklama yaptı ve PKK'yı Türkiye sınırları dışına çıkmaya çağırdı. O zaman Kandil'de eş başkan Murat Karayılan da mayıs ayına kadar PKK'nın bütün birlikleri Türkiye dışına çıkarılacaktır diye basın toplantısında ilan etti. Arkasından Gezi Olayları geldi ve bu olaylarda hükümet acaba düşüyor mu, bizim muhatabımız olmaktan çıkıyor mu gibi bir hisse kapıldı Kandil muhtemelen ve Gezi'yle birlikte çekilme sürecini durdurduklarını biliyoruz. Burada bu hatanın yanında bence hükümet tarafından gelen hata da şuydu: Özellikle Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Kürt sorunu yoktur, masa yoktur, müzakere yoktur şeklindeki açıklamaları da çözüm sürecinin askıya alınmasına ve karşı tarafın da hareket kabiliyetini daha çok artırmasına yol açtı denebilir.
Orhan Miroğlu: Hükümet açısından yapılan hata, çözüm süreci hatırına KCK yapılanmasının şehirlerde yaptığı olağanüstü tahkimatı görmezden gelmesiydi. Oysa bu konuda çeşitli uyarılar söz konusuydu. Meselenin halli yolunda elbette ki PKK, HDP, İmralı devre dışı bırakılamazdı ancak bu aktörlerin tek muhatap olarak alınması ve bu süreci istismar etmeye yol açacak birçok eylemi sineye çekmesi bence hükümet açısından önemli bir handikaptı. Çözüm sürecinin bir siyasi kültüre dayanarak gelmemesi günlük politikalarla yönetilmek istenmesi gibi birçok sebep bu süreçte hükümetin hataları olarak sayılabilir. Bunun dışında süreçte hükümet daha fazla Kürt aktör ve temsilcisiyle işbirliği ve müzakere yapabilirdi. Hükümet bu noktada "Nasıl olsa HDP dışında kalan Kürt temsiliyetinin önemli bir kısmını ben alıyorum. Dolayısıyla bu meseleyi bu kesimle çözersem bu sorunu da hallederim." diye düşünmüş olabilir. Ancak böyle olmadığını gördük. Bu kesimin samimiyet sınavında sınıfta kaldığını çok açık ve seçik şekilde tecrübe ettik. 2013 yılında Öcalan'ın talimatıyla sınır dışına çekileceklerken çekilmediklerini, çekilenlerin de kısa süre sonra tekrar PKK'ya geri katıldığını gördük. İkincisi, PKK'ya silah, devlete karşı savaşmak için çok gerekli bir şey değildi bu süreç esnasında. Çünkü devlet zaten şiddet konseptini terk etmiş bir devletti. Ama silah çözüm sürecinde Kürt toplumunu zapt-u rapt altına almak için çok önemli bir işleve sahip oldu PKK için. Bunun yansımasını da haziran seçimlerinde gördük zaten. PKK başından beri çözüm meselesinde samimi bir noktada durmuyor bence. Hem Kürt hem de Türk toplumunda çözüme dair kamuoyu beklentileri ve desteği PKK gördü ve kendisini sanki barışa mecbur gibi hissetti. Daha doğrusu bu rolü oynadı. Sırf toplumu küstürmemek adına ve barış sürecinin PKK'ya getirdiği kazanımları kaybetmemek adına bu rolü oynadı.