Vincent Van Gogh’un Türkçe çeviriyle imtihanı
Türkiye'nin en büyük yayınevlerinden Yapı Kredi Yayınları, geçtiğimiz günlerde çok uzun zaman önce duyurduğu Vincent van Gogh'un, Dostlukla başlığını taşıyan mektuplarını nihayet yayımladı. Van Gogh'un hayatı sadece sanatseverlerin değil, popüler kültüründe bir parçası haline geldiği için tüm dünyada bütün kesimlerin ilgisini çekiyor. Hatta geçtiğimiz günlerde van Gogh'un stilinden esinlenerek eğitim görmüş 100 ressamın, her karesini ayrı ayrı resmettikleri film olan Loving Vincent'ın ilk fragmanı yayınlanınca internette milyonlarca kez izlendi.
Vincent van Gogh'un çalkantılı hayatı romanlara ve filmlere uyarlandı, hakkında yüzlerce kitap yazıldı, onlarca belgesel hazırlandı. İnsanlar sürekli olarak van Gogh'un hayatını merak ettiler. Nasıl etmesinler ki? Sadece 37 yıl yaşamasına rağmen (1853-1890) arkasında bıraktığı yüzlerce çığır açan tablo, ressamın hayatını merak unsuru haline getiren en temel saik. Bu yüzlerce tablonun her biri şu an milyonlarca dolar ederken, bazılarına paha biçilemiyor.
Van Gogh'un, eserlerini satamamış olmasına rağmen nasıl bir motivasyonla çalıştığı da ayrı bir merak konusu. Kulağını kesmesi, rahiplik yaptığı madencilerin arasında, onları daha iyi anlayabilmek için madene inmesi ya da boya yemesi, her daim ilgi çekmeye devam edecek.
Peki, Vincent hakkında bu kadar detaylı bilgiye sahip olmamıza yarayan mektupların durumu nedir? Söz konusu mektupların çoğu, kardeşi Theo'ya yazılmış olmasına rağmen diğer aile fertlerine yazılmış mektuplar da mevcut. Bu mektupların neredeyse tamamı saklanmış.
Yıllar sonra da hepsi, Thames&Hudson yayınevi tarafından yayımlanarak İngilizceye kazandırıldı. Ayrıca Vincent van Gogh The Letters Project tarafından internette de yayınlanarak herkesin hizmetine ücretsiz olarak sunuldu. Bu arada Thames&Hudson tarafından basılan altı ciltlik kitap setinin fiyatının 450 Sterlin olduğunu belirtmekte fayda var.
Bu kitaptan yapılan seçmelerden oluşan kitap Felemenkçede, De kunst van het woord-Zijn mooiste brieven/Kelime Sanatı-Onun En Güzel Mektupları adıyla Leo Jansen, Hans Luijten ve Neinken Bakker tarafından hazırlanarak yayımlandı. Aynı kitap Ever Yours-The Esential Letters adıyla İngilizceye çevrildi. Türkçeye, İngilizce baskı esas alınarak Dostlukla-Seçme Mektuplar adıyla çevrilerek yayımlandı.
Yaklaşık 900 sayfalık kitabın mütercimleri Pınar Kür ve Nurettin Elhüseyni. Bilindiği üzere Yapı Kredi Yayınları'nca daha önce Pınar Kür'ün çevirisiyle Theo'ya Mektuplar adıyla başka bir çeviri yayımlanmıştı. Dostlukla adını taşıyan kitapta Kür'ün çevirileri sadece, tespit edebildiğim kadarıyla, kesişen mektuplardan ibaret. Pınar Kür'ün daha önce yaptığı çeviriler neredeyse olduğu gibi korunurken, kitaba adını veren bitiriş selamındaki değişiklik son derece dikkat çekici.
Bir kitabı ele alırken, her iki manasıyla, en dikkat çeken şeylerin başında eserin adı gelir. Yukarıda kitabın Felemenkçedeki orijinal adından ve İngilizce isimlerinden bahsetmiştim. Türkçeye yıllar önce Pınar Kür'ün çevirdiği gibi 'senin' olarak çevrilebilecek ibarenin hiç alakası yokken muhtemelen satış kaygısıyla böyle saçma bir isimle çevrilmiş olması son derece üzücü.
Adından da belli olduğu üzere Yapı Kredi Yayınları, Yapı Kredi Bankası'nın bir kuruluşu ve mevzuat gereği bütçesinin belirli bir kısmını sanatla ilgili işlere aktarması gerekiyor. Bankanın büyüklüğü göz önüne alındığı zaman, bir sanatsever ve kitap okuru olarak bu büyük ressamın bütün mektuplarının artık Türkçeye çevrilmesini beklemek en doğal hakkımız.
Bu çeviriler yapılırken çok daha özenilmesi gerektiğini üzülerek belirtmek durumundayım. Kitabın ilk bölümünden bir örnekle bu durumu açıklamak isterim. 'Aksilikler ve Sebat: Bir Sanatçının Hayatı' başlığını taşıyan bölüm İncil'den bir alıntıyla başlıyor: 'Kederli, ama her zaman sevinçli. Korintliler 6:10' olarak belirtilen bu alıntı maalesef bir kutsal kitabın çevrilmesinin çok özel bir uzmanlık gerektirdiği göz ardı edilerek yapılmış. Kitab-ı Mukaddes Şirketi'nin yayımladığı çeviriye göre bu kısım 'Kederliyiz ama her zaman seviniyoruz' şeklinde yer almadıydı.
'Hiç, yoktan iyidir' prensibine bağlı kalırsak mektupların bu kısmının çevrilmiş olması 'hiç'tir ama yoktan iyidir.