Türk fikir ve edebiyat hayatı 20’nci yüzyılın başından itibaren dergilerle şekillenmeye, dergiler üzerinde ilerlemeye başladı. Tabii o vakitlerde mecmua anlayışından ziyade haftalık yahut on beş günlük gazete anlayışı vardı fakat o gazeteler bugünün gazete anlayışından ziyade dergi fikrine daha yakındı. Bugün Türkiye’de söz sahibi olmuş ne kadar fikir adamı, şair ve yazar varsa hepsinin yolu dergilerden geçti. Bu sayfada İslami camianın dergilerinden bazılarına yer verdik.
1908 - Beyanül Hak
23 Temmuz 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanıyla beraber kurulan dergilerden biri. Cemiyeti-i İlmiye-i İslamiye'nin yayın organı olarak hayatına başladı. İçeriğinde ilmi ve siyasi olaylara yer verdi. Yazarları genelde din ulemasından ve talebelerinden oluşuyordu. Yayın hayatına başladığı sırada İttihad ve Terakki'ye bağlı bir politika izlerken sonradan fikir ayrılıkları sebebiyle yolları ayrıldı. Kadrosunda Elmalılı Hamdi, Ömer Nasuhi, İbnül Emin Mahmud Kemal, Tahirü'l Mevlevi gibi önemli ilim adamları yer aldı.
1908 - Sirat-i Müstakim / Sebiülreşad
Yayın hayatına Mehmed Akif önderliğinde Sirat-i Müstakim adıyla başlayan dergi, 183'üncü sayıdan sonra adını Sebiülreşad olarak değiştirdi. 1908-1925 yılları arasında toplamda 641 sayı yayımlandı. Sebiülreşad'ın başında Eşref Edib yer aldı. Derginin bir diğer önemi ise Âkif'in Safahat'ta yer alan şiirlerinin burada neşredilmiş olması. İstiklal Harbi sırasında oldukça yoğun çalışan dergi, harbin kazanılmasında etkin rol oynadı. Ne hazindir ki 1925 yılında Takrir-i Sükûn yasasıyla birlikte kapatılan yayınlardan biri oldu.
1910 - Hikmet
"İttihad hayattır, tefrika memattır" sloganıyla 21 Nisan 1910- 25 Ekim 1912 yılları arasında, haftalık ve günlük olarak çıkan Filibeli Ahmed Hilmi'nin kurduğu dergi/gazete. Hikmet'in mücadelesi; herhangi bir parti yahut şahsa bağlanmaktan ziyade olayları fikri esasıyla incelemekti. Bu bağlamda ne II. Abdülhamid'in ne de İttihad ve Terakki'nin yanında saf tuttu. Türklük ve İslamlık fikrini savundu. Filibeli yayın politikasını; "Hikmet her şeyden önce hakka mensuptur. Milletin menfaati, vatan ve din, her şeyin üstündedir. Tenkitlerimiz hiçbir zaman şahsi amaçlarımız doğrultusunda olmamıştır" şeklinde açıklardı.
1914 - İslam Mecmuası
Kazanlı Halim Sabit yönetiminde 12 Şubat 1914-30 Ekim 1918 tarihleri arasında on beş günlük olarak çıkan dergi Türk-İslam düşüncesini savunurdu. Toplamda 63 sayı çıkmıştır. Kadrosunda; Ziya Gökalp, Şemseddin Günaltay, Musa Carullah, Köprülüzade Mehmed Fuad, Aka Gündüz, Ömer Seyfeddin gibi devrin çok önemli fikir adamları ve sanatçılarını barındırır. İslam düşüncesi konusunda Cemaleddin Efgani çizgisine yakındır.
1939 - Hareket
Nurettin Topçu önderliğinde 1939 yılında tek parti iktidarı döneminde yayımlanmaya başlandı. Devrinin tek muhalif dergisiydi fakat siyasi partilerle doğrudan yahut dolaylı bir ilişki içine hiç girmedi. Dergi ismini, Maurice Blondel'in geliştirdiği "hareket felsefesi"nden almıştı. Hareket, doğrudan doğruya bir İslami tebliğ dergisi değildi. Dergi insanın ahlak, sorumluluk, vicdan, irade, hukuk ve iman gibi mevzularını felsefi bir temelde ele alıyordu. Anadolu milliyetçiliği temeli üzerine kurulan Hareket'in milliyetçiliği, ırki bir zeminden ziyade kültürel ve dini bir birlikteliği merkeze koyuyordu. Kadrosunda; Mehmet Kaplan, Remzi Oğuz Arık, Ahmet Kabaklı, Hilmi Ziya Ülken, Ali Nihad Tarlan, Tarık Buğra, Hüsrev Hatemi ve Mustafa Kutlu gibi isimler yer aldı. 1982 yılına kadar yayın hayatını sürdürdü.
1943 - Büyük Doğu
Necip Fazıl Kısakürek'in 1943 yılında çıkarmaya başladığı, haftalık siyaset, aksiyon ve fikir dergisi. 35 yıl süreyle 1978'e kadar toplamda 15 dönem ve 512 sayı çıktı. Defalarca kapatıldı, tekrar çıktı. Necip Fazıl neredeyse bütün eserlerini burada neşrettiği yazılardan oluşturdu. Siyasi gelişmelerle birlikte, fıkıh, akaid ve tasavvuf konularının da yer aldığı yazılar yayımlandı dergide. Tek parti dönemine şiddetli muhalif tavrı sebebiyle dergi defalarca kapatıldı, Necip Fazıl da defalarca hapis cezası aldı. Demokrat Parti döneminde genel olarak partiye destek verirken yer yer sert bir şekilde muhalefet de yaptı. Büyük Doğu'nun en önemli özelliği ise bünyesinden bir gençlik hareketi çıkarmış olmasıydı.
1947 - Serdengeçti
Türk fikir ve edebiyat hayatının en renkli kişiliklerinden biri olan Osman Yüksel Serdengeçti, Serdengeçti dergisini 1947 yılında çıkarmaya başladı. Kapatma ve Osman Yüksel'in hapis cezaları yüzünden 1962 yılına kadar, on beş senede toplamda 33 sayı çıkabildi. Osman Yüksel'in hem nüktedan hem sert dili dergiye de aynen yansımıştı. İlk sayısında; "Hakka tapar, halkı tutar" sloganıyla çıkan dergi ikinci sayısından beşinci sayısında kadar; "Allah'a, millete, vatana koşanların dergisi" sloganıyla çıktı. Ardından her iki sloganı birden kullanan Serdengeçti Mayıs 1950 sayısında "Allah'tan başka kimseden korkmaz" sloganıyla yoluna devam etti. Türk-İslamcı bir çizgide yer alan Serdengeçti, dergide Türkistan davasını da sık sık dile getirdi.
1960 - Diriliş
1960 yılında Sezai Karakoç'un kurduğu Diriliş, hem siyasi hem edebi bir içeriğe sahipti. Cahit Zarifoğlu, İsmet Özel, Rasim Özdenören, Erdem Bayazıt, İsmail Kıllıoğlu gibi devrin önemli şahsiyetleri Diriliş'in içinde yer aldı. Sezai Karakoç'un İslam medeniyeti düşüncelerini anlattığı ve sonradan kitaplaşan birçok yazısı ve şiiri dergide yer aldı. Kimi zaman gazete olarak çıkan Diriliş, Sezai Karakoç'un neredeyse tek başına uğraşlarıyla uzun yıllar yayın hayatını sürdürdü. Dergi aralıklı periyotlarla 32 yıl yayın hayatına devam ettikten sonra 1992 yılında kapandı.
1969 - Edebiyat
1969'da Diriliş dergisinin yayınına ara verdiği bir sırada Nuri Pakdil tarafından çıkarılan dergi birkaç ismin dışında Diriliş yazarlarını kadrosunda tuttu. 5 yayın döneminde toplam 15 yıl ve 157 sayı çıktı. Necip Fazıl, Nurettin Topçu ve Sezai Karakoç gibi isimlerin yaptığı; kendi kimliğimiz üzerinden yeniden inşa çalışmalarından farklı olarak dergi kendisini batı düşüncesinin ve batı düşüncesine ait değerlerin "antisi" olarak tanımladı ve bu şekilde yayın hayatını devam ettirdi. Kadrosunda İlhami Çiçek, Arif Ay, Cahit Zarifoğlu, Erdem Bayazıt, Kamil Eşfak Berki, M. Akif İnan, Osman Sarı gibi isimlerin yer aldığı dergi 1984 yılında yayın hayatını noktaladı.
1976 - Mavera
Kurucuları; Cahit Zarifoğlu, Erdem Bayazıt, Mehmet Âkif İnan, Ersin Gürdoğan, Rasim Özdenören ve Alaaddin Özdenören olan edebiyat dergisi, Aralık 1976- Ağustos 1990 arasında çıkmıştı. Rasim Özdenören derginin ilk sayısında amaçlarını; "Son birkaç on yıldır çok büyük aşamalardan geçerek bugün reddi mümkün olmayan bir düzeye ulaşan yerli düşüncemizin edebiyatına yeni açılımlar getirmek" şeklinde açıklamıştı.
1987 - Yedi İklim
1987'de Ali Haydar Haksal'ın kurduğu dergi, kendisini Büyük Doğu, Diriliş ve Mavera çizgisine oturtarak yayın hayatını sürdürdü. Hazırladığı Ahmet Haşim, Yahya Kemal, Necip Fazıl, Nasreddin Hoca gibi özel sayılar ve bünyesinden yetiştirdiği şair ve yazarlarla bir okul olarak yayın hayatını halen sürdürmektedir.
1990 - Dergâh
1990 yılında Mustafa Kutlu, İsmail Kara ve Ezel Erverdi'nin kurduğu Dergâh dergisi, devrin en önemli sanatçı ve fikir adamlarını bünyesinde barındırdı. Bugün edebiyatta söz sahibi olan birçok şair, yazar, fikir adamı ve akademisyen, Mustafa Kutlu'nun uzun yıllar yönettiği Dergâh dergisinin rahle-i tedrisinden geçti. İsmet Özel, İsmail Kara, Mustafa Kara, Süleyman Uludağ, İnci Enginün, Ayşe Şasa, Orhan Okay, Mustafa Özel gibi birçok önemli şahsiyet Dergâh'ta sinemadan iktisada, romandan şiire, tasavvuftan felsefeye kadar birçok konuda yazdı. Bütün bu önemli şahsiyetlerle birlikte aslında Dergâh'ın en önemli özelliklerinden biri de adıyla müsemma olarak bir dergâh hüviyetinde olmasıydı. İbrahim Tenekeci, Süleyman Çobanoğlu, Hüseyin Atlansoy, Cevdet Karal, Hakan Arslanbenzer, Ali Emre ve daha birçok genç edebiyatçının edebiyat sahnesine çıkmasında rol sahibi oldu.
1997 - Kırklar
1997 yılında yayın hayatına Kırkayak adıyla başlayan dergi dokuzuncu sayısında; "Kırkayak Kırklara Karıştı" diyerek adını Kırklar olarak değiştirdi ve İbrahim Tenekeci yönetiminde yayın hayatına devam etti. Türk edebiyatına; Mustafa Akar, İsmail Kılıçarslan, Furkan Çalışkan, Said Yavuz, Ahmet Edip Başaran, Emel Özkan gibi birçok genç edebiyatçıyı kazandıran Kırklar, 26 sayı sonunda yayın hayatını noktaladı. Aynı kadro daha sonra Derkenar ve İtibar dergisini çıkardı.
1997 - Hece
1997 yılında Hüseyin Su önderliğinde kuruldu. Uzun süre Mavera çizgisinde yayın hayatını sürdürdü. Sezai Karakoç, Mehmet Akif, Nazım Hikmet, Türk Şiiri Özel Sayısı gibi özel sayılarıyla edebiyatımıza önemli katkılarda bulundu.
1999 - Atlılar
1999 yılında Hakan Arslanbenzer yönetiminde yayın hayatına başlayan Atlılar, edebiyat ve eleştiri üzerine çıkardığı sayılarla ilgi çekti. 15 sayı sonunda yayın hayatını noktaladı. Aynı kadro daha sonra Huruç ve Fayrap dergisini çıkarmaya başladı.
2010- İtibar
2011 yılında İbrahim Tenekeci öncülüğünde kurulan İtibar, kısa süre içerisinde Türkiye'de edebiyatın merkezindeki önemli dergilerden biri oldu. Yazı işleri müdürlüğünü Furkan Çalışkan'ın yaptığı İtibar'ın yayın danışmanlığını Ahmet Murat, Güray Süngü ve Sibel Eraslan yürütüyor. Kurulduğu yıldan beri genç kuşaktan tecrübeli isimlere kadar çok geniş bir yelpazede kadro kuran İtibar, yetenekli gençlerle tecrübeli isimlerin bir arada olduğu bir okul oldu. İtibar sadece edebi metinleriyle değil fikir yazıları ve Selçuk Sümer Özel editörlüğünde kullandığı fotoğraflarıyla da dikkat çekti.
Türkiye'de dergi çalışmalarıyla ilgili şu iki site incelenebilir:
İLEM'in çalışmasını yaptığı: www.idp.org.tr
TÜBİTAK'ın çalışmasını yaptığı: www.dergipark.gov.tr