Dosya sözlük - Ocak 2018
Bu sayıda geçen kavram ve sözcükler için sözlük...
Artı değer:
Artı değer, işçinin emeğinin, işgücünün değerinin üzerinde yarattığı ve kapitalizm tarafından karşılıksız olarak el konulan değerdir. Karl Marks tarafından geliştirilen bu teori, Marksist literatürün önemli bir sacayağını oluşturur. Marks'a göre; ücretli işçinin ödenmeyen emeğinin yarattığı artı değer, tüm burjuva sınıfının emekle elde edilmeyen gelirinin genel kaynağıdır ve iki sınıf arasındaki çatışmada önemli bir yer işgal eder.
Meritokratik:
Yönetim gücünün, yetenek ve kişilerin bireysel üstünlüğüne yani liyakate dayandığı yönetim biçimidir. Bu yönetim şeklinde idare gücü, üstün özellikleri olduğu düşünülen kişiler arasında paylaştırılmaktadır, kayırma yoktur. Özellikle kamu yönetiminde daha bilgili ve yetenekli kişilerin seçilmesi ve yine hizmet içindeki ilerleme ve yükselmelerinin bilgi, başarı ve yetenek kıstaslarına göre yapılmasını amaçlar. Osmanlı Devleti'ndeki devşirme sistemi buna örnek gösterilebilir.
Keynesyen ekonomi:
20'nci yüzyıl İngiliz ekonomist John Maynard Keynes'in görüşlerini temel alan bir makroekonomik teoridir. Keynes ekonomisi özel sektörün ağırlıklı olduğu ama devlet ve kamu sektörünün büyük role sahip olduğu bir karma ekonomiyi savunmaktadır.
Komprador burjuvazi:
Yabancıların çıkarlarını gözeterek işbirlikçilik yapan ve ulusal ekonominin gelişmesiyle hiçbir şekilde ilgilenmeyen toplumsal sınıf için kullanılan bir terimdir. Komprador burjuvazi, genellikle ulusal ekonomiyi geliştirme potansiyeline sahip olduğu düşünülen "ulusal burjuvazi" sınıfıyla karşı karşıya konur. Portekizce bir terimdir.
John mektubu:
Amerika Birleşik Devletleri başkanı Lyndon B. Johnson tarafından Türkiye Başbakanı İsmet İnönü'ye 5 Haziran 1964 tarihinde gönderilen, Türkiye'nin Kıbrıs'a müdahalesini önlemek amacıyla ve kaba bir üslupla yazılmış mektuptur. Mektupta Türkiye'nin Kıbrıs'a tek taraflı müdahalesinin Türk ve Yunan tarafları arasında savaşa yol açabileceği ve NATO üyesi olan bu iki ülkenin savaşmasının kabul edilemez olduğu ifade edilmiştir.
Jacques Derrida (1930-2004)
Fransız filozof Derrida, Fransa'nın işgali altındaki Cezayir'de doğdu. Louise Althusser ve Michel Foucault sayesinde felsefe ile tanışan Derrida, 1964 yılında Sorbonne Üniversitesi'nde felsefe eğitimi almaya başladı. Felsefeyle ilgilenmesinin yanında ırkçılık karşıtı hareketlerde de yer aldı, Fransa'daki Cezayirli mültecilerin haklarını savundu ve Soğuk Savaş dönemi Çekoslovakya'sının muhalif hareketlerini destekledi. Bu nedenden 1982 yılında tutuklandı. Derrida, yapısökümcülük (metnin derin yapılarını ayrıştırmayı hedefleyen yöntemsel yaklaşım) olarak bilinen eleştirel düşünce yönteminin kurucusudur. Bu kuram, edebiyat, dilbilim, felsefe, hukuk, sosyoloji, kültürel çalışmalar, mimarlık gibi disiplinler başta olmak üzere birçok alanda yeni açılımlar getirdi.
Friedrich Engels (1820-1895)
Modern Komünizm'in kurucularından olan filozof Engels, Almanya'da doğdu. Lise yıllarında fabrikatör olan babası ile fikir ayrılıklarına düşmesiyle okuldan alınıp babasının fabrikasında muhasebeci olarak işe girdi fakat felsefe ve politika eğitimlerini bırakmadı. Babası tarafından Manchester'daki fabrikaya gönderilen Engels, burada İngiliz işçi sınıfının kapitalist üretim koşullarından nasıl etkilendiğini yakından görmüş oldu ve işçilerin sömürülmesinin sosyalizmin eyleme geçmesiyle sonlandırılacağı fikri üzerine araştırmalarına başladı. Marks ile beraber, 1848 yılında, Komünist Manifesto'yu yazarak komünist kuramın geliştirilmesinde önemli bir rol aldı. Engels, Marks öldükten sonra Kapital adlı eserin ikinci ve üçüncü ciltlerini yayımladı.
M.Mustafa Suphi ( 1882-1921 )
Türkiye Komünist Partisi'nin ilk merkez komitesi başkanıdır. 1905 yılında İstanbul Hukuk Mektebi'nden mezun olduktan sonra Paris'te Siyasal Bilgiler Okulu'nu bitirdi. Fransa'da bulunduğu dönem, Mustafa Suphi'nin Jean Jaures, Celestin Bougle gibi isimler başta olmak üzere burjuva sosyolog olarak nitelendirilebilecek düşünürlerin etkisinde kaldığı yıllardı. 1914'te kendisini komünist düşünceyle tanıştıracak olan süreç, bir grup arkadaşı ile birlikte Rusya'ya kaçmalarıyla başladı ve sürgün yıllarında Türk kökenli devrimcilerle ve Bolşeviklerle tanıştı. 1920'de Türkiye Komünist Partisi'ni kurdu. Sovyet hükümeti tarafından güvenilen ve Anadolu'daki komünist hareketin gelecekteki lideri olarak görülen Suphi, partinin aldığı karar doğrultusunda Anadolu'ya geçti ve Türkiye'deki komünist harekete yön verdi. 1921 yılında Trabzon'dan Sovyetlere geri gönderilmek için bindirildikleri teknede öldürüldü.
Demos:
Halk.
Eklektik:
Seçmeci.
Frankafon:
Fransızca konuşan kimselere veya çoğunluk olarak Fransızca konuşulan yerlere verilen isimdir.
İltihak etmek:
Katılmak.
Liyakat:
1. Layık olma, yaraşma, uygunluk. 2. Yeterlilik, yetenek.
Menfi:
1. Olumsuz, negatif. 2. Her şeyi olumsuz ve kötü yanlarıyla ele alan; olumsuz, olumsuz cümle.
Mezkûr:
Az önce anılmış bulunan, az önce adı geçen, anılan.
Müteveffa:
Ölmüş kişilerin arkasından kullanılan kelime.
Oydaşma:
Bir grup, topluluk yahut toplumun üyeleri arasında temel toplumsal değerler üzerindeki anlaşmayı ifade eder.
Ricat etmek:
Gerilemek, geri çekilmek.
Tahakküm:
Baskı, zorbalık.
Artı değer, işçinin emeğinin, işgücünün değerinin üzerinde yarattığı ve kapitalizm tarafından karşılıksız olarak el konulan değerdir. Karl Marks tarafından geliştirilen bu teori, Marksist literatürün önemli bir sacayağını oluşturur. Marks'a göre; ücretli işçinin ödenmeyen emeğinin yarattığı artı değer, tüm burjuva sınıfının emekle elde edilmeyen gelirinin genel kaynağıdır ve iki sınıf arasındaki çatışmada önemli bir yer işgal eder.
Meritokratik:
Yönetim gücünün, yetenek ve kişilerin bireysel üstünlüğüne yani liyakate dayandığı yönetim biçimidir. Bu yönetim şeklinde idare gücü, üstün özellikleri olduğu düşünülen kişiler arasında paylaştırılmaktadır, kayırma yoktur. Özellikle kamu yönetiminde daha bilgili ve yetenekli kişilerin seçilmesi ve yine hizmet içindeki ilerleme ve yükselmelerinin bilgi, başarı ve yetenek kıstaslarına göre yapılmasını amaçlar. Osmanlı Devleti'ndeki devşirme sistemi buna örnek gösterilebilir.
Keynesyen ekonomi:
20'nci yüzyıl İngiliz ekonomist John Maynard Keynes'in görüşlerini temel alan bir makroekonomik teoridir. Keynes ekonomisi özel sektörün ağırlıklı olduğu ama devlet ve kamu sektörünün büyük role sahip olduğu bir karma ekonomiyi savunmaktadır.
Komprador burjuvazi:
Yabancıların çıkarlarını gözeterek işbirlikçilik yapan ve ulusal ekonominin gelişmesiyle hiçbir şekilde ilgilenmeyen toplumsal sınıf için kullanılan bir terimdir. Komprador burjuvazi, genellikle ulusal ekonomiyi geliştirme potansiyeline sahip olduğu düşünülen "ulusal burjuvazi" sınıfıyla karşı karşıya konur. Portekizce bir terimdir.
John mektubu:
Amerika Birleşik Devletleri başkanı Lyndon B. Johnson tarafından Türkiye Başbakanı İsmet İnönü'ye 5 Haziran 1964 tarihinde gönderilen, Türkiye'nin Kıbrıs'a müdahalesini önlemek amacıyla ve kaba bir üslupla yazılmış mektuptur. Mektupta Türkiye'nin Kıbrıs'a tek taraflı müdahalesinin Türk ve Yunan tarafları arasında savaşa yol açabileceği ve NATO üyesi olan bu iki ülkenin savaşmasının kabul edilemez olduğu ifade edilmiştir.
Jacques Derrida (1930-2004)
Fransız filozof Derrida, Fransa'nın işgali altındaki Cezayir'de doğdu. Louise Althusser ve Michel Foucault sayesinde felsefe ile tanışan Derrida, 1964 yılında Sorbonne Üniversitesi'nde felsefe eğitimi almaya başladı. Felsefeyle ilgilenmesinin yanında ırkçılık karşıtı hareketlerde de yer aldı, Fransa'daki Cezayirli mültecilerin haklarını savundu ve Soğuk Savaş dönemi Çekoslovakya'sının muhalif hareketlerini destekledi. Bu nedenden 1982 yılında tutuklandı. Derrida, yapısökümcülük (metnin derin yapılarını ayrıştırmayı hedefleyen yöntemsel yaklaşım) olarak bilinen eleştirel düşünce yönteminin kurucusudur. Bu kuram, edebiyat, dilbilim, felsefe, hukuk, sosyoloji, kültürel çalışmalar, mimarlık gibi disiplinler başta olmak üzere birçok alanda yeni açılımlar getirdi.
Friedrich Engels (1820-1895)
Modern Komünizm'in kurucularından olan filozof Engels, Almanya'da doğdu. Lise yıllarında fabrikatör olan babası ile fikir ayrılıklarına düşmesiyle okuldan alınıp babasının fabrikasında muhasebeci olarak işe girdi fakat felsefe ve politika eğitimlerini bırakmadı. Babası tarafından Manchester'daki fabrikaya gönderilen Engels, burada İngiliz işçi sınıfının kapitalist üretim koşullarından nasıl etkilendiğini yakından görmüş oldu ve işçilerin sömürülmesinin sosyalizmin eyleme geçmesiyle sonlandırılacağı fikri üzerine araştırmalarına başladı. Marks ile beraber, 1848 yılında, Komünist Manifesto'yu yazarak komünist kuramın geliştirilmesinde önemli bir rol aldı. Engels, Marks öldükten sonra Kapital adlı eserin ikinci ve üçüncü ciltlerini yayımladı.
M.Mustafa Suphi ( 1882-1921 )
Türkiye Komünist Partisi'nin ilk merkez komitesi başkanıdır. 1905 yılında İstanbul Hukuk Mektebi'nden mezun olduktan sonra Paris'te Siyasal Bilgiler Okulu'nu bitirdi. Fransa'da bulunduğu dönem, Mustafa Suphi'nin Jean Jaures, Celestin Bougle gibi isimler başta olmak üzere burjuva sosyolog olarak nitelendirilebilecek düşünürlerin etkisinde kaldığı yıllardı. 1914'te kendisini komünist düşünceyle tanıştıracak olan süreç, bir grup arkadaşı ile birlikte Rusya'ya kaçmalarıyla başladı ve sürgün yıllarında Türk kökenli devrimcilerle ve Bolşeviklerle tanıştı. 1920'de Türkiye Komünist Partisi'ni kurdu. Sovyet hükümeti tarafından güvenilen ve Anadolu'daki komünist hareketin gelecekteki lideri olarak görülen Suphi, partinin aldığı karar doğrultusunda Anadolu'ya geçti ve Türkiye'deki komünist harekete yön verdi. 1921 yılında Trabzon'dan Sovyetlere geri gönderilmek için bindirildikleri teknede öldürüldü.
Demos:
Halk.
Eklektik:
Seçmeci.
Frankafon:
Fransızca konuşan kimselere veya çoğunluk olarak Fransızca konuşulan yerlere verilen isimdir.
İltihak etmek:
Katılmak.
Liyakat:
1. Layık olma, yaraşma, uygunluk. 2. Yeterlilik, yetenek.
Menfi:
1. Olumsuz, negatif. 2. Her şeyi olumsuz ve kötü yanlarıyla ele alan; olumsuz, olumsuz cümle.
Mezkûr:
Az önce anılmış bulunan, az önce adı geçen, anılan.
Müteveffa:
Ölmüş kişilerin arkasından kullanılan kelime.
Oydaşma:
Bir grup, topluluk yahut toplumun üyeleri arasında temel toplumsal değerler üzerindeki anlaşmayı ifade eder.
Ricat etmek:
Gerilemek, geri çekilmek.
Tahakküm:
Baskı, zorbalık.