Sonuçsuz bir darbe girişimi: Kuleli vakası

Süleyman Arif Özkut 09 Ağustos 2018, Perşembe

1839 Tanzimat ve 1856 tarihli Islahat Fermanlarında yer alan bazı hükümlerde, gayrimüslimlere bir kısım ayrıcalıkların tanınması kimi zümreleri fazlasıyla rahatsız etmişti. Esas amacı devlette ikbal bulmaktan ibaret olan sözde ulema kesimi, fermanlarda bahsi geçen mevzuların şeriata aykırı olduğunu savunmaya başlayarak kendilerine bir meşruiyet alanı oluşturmaya çalışıyordu. Sultan Abdülmecit’in Islahat Fermanı’nı ilan etmesinden kısa bir süre önce Rusya ile yapılan Kırım Savaşı sonrasında devletin içine düştüğü maddi darboğazı da fırsata çevirmeye çalışan bu zevat, yaşanılan ekonomik krizin esasen padişahın ve bazı devlet adamlarının müsrifliğinden kaynaklandığı yönünde bir kamuoyu oluşturmaya çalışıyordu. Hem padişahın hem de krizde dahli olan devlet adamlarının görevlerinden el çekmeleri halinde krizin kendiliğinden çözüleceği yönünde bir propaganda süreci yürütmelerine rağmen halk kesimlerinden beklediği desteği bulamamışlardı. Bahsi geçen kesim, halktan yeterli teveccühü göremeyince, amaçlarını darbe yoluyla gerçekleştirmeye karar vermişlerdi!

Şeyh Ahmet'in fedaisiyim
Sultan Abdülmecit'ten ve onun yönetim anlayışından rahatsız olan muhalifler, o zamanlar 49 yaşlarında olan ve Süleymaniye Medresesi'nde müderrislik görevini ifa eden Şeyh Ahmet etrafında toplanmaya başlamışlardı. Şeyh Ahmet, etrafına toplananlardan Fedailer Cemiyeti adını verdiği bir yapılanma oluşturmuştu. Örgütlenme biçimi ve yapısı itibariyle İtalyan Karbonarilerine benzetilen Fedailer Cemiyeti'nin askeri kanadının başında ise Balkanlarda ferik yani korgeneral rütbesiyle görev yaptığı sırada karıştığı usulsüzlüklerden dolayı görevinden azledilen Kafkas kökenli Hüseyin Daim Paşa bulunuyordu. Arnavut askerleri üzerinde etkili bir isim olan Cafer Dem ve Tophane İmalat Meclisi azalarından Binbaşı Rasim Bey de, cemiyetin askeri kanadının diğer önemli kurmayları olarak ön plana çıkan isimlerindendi. Toplamda 25 kişiden oluşan cemiyete kısa bir süreliğine de olsa Tanzimat döneminin önemli simalarından biri olan Şinasi de katılmıştı.

Cemiyetin lideri Şeyh Ahmet'e göre devletin eski düzeninin ve ihtişamlı günlerinin geri gelmesinin yolu Sultan Abdülmecit'in alaşağı edilmesinden ve hatta gerekirse bir suikast sonucu ortadan kaldırılmasından geçiyordu. Cemiyetin amacına ulaşmak adına kurguladığı plan ise şu şekildeydi: Şeyh Ahmet'in yardımcıları olan Kütahya Şeyhi İsmail'in 4 bin ve Hezargratlı Feyzullah'ın da gönüllü bin müridi, halk arasında yayılacak ve darbede diğer üyelerle birlikte hazır olacaklardı. Cemiyetin en aktif üyesi olan Arif Bey ise bildirileri hazırlayıp Patrikhane'ye ve elçiliklere ulaştırmakla görevlendirilmişti. Devamında Cafer Dem Paşa Arnavut askerlerle kontrolü sağlayacak, Binbaşı Rasim Bey de haberleşmeyi engellemek için telgraf hatlarını kesecekti. Tophane'de yapılması planlanan suikast için buranın müftüsü Bekir Efendi'den de gerekli kolaylığı sağlayacağı yönünde söz alınmıştı. Cemiyetin tüm üyeleri, üzerinde "Şeyh Ahmet'le ahdimi yaptım onun fedaisiyim" yazılı ahitnameyi yanlarına almak zorundaydı.

Cemiyetin etkili isimlerinden Hüseyin Daim Paşa, ordu ve toplumda kazanılabilme ihtimali olan çevreleri araştırmakla işe başlamış ve bu amaçla bir istihbarat ağı da oluşturmuştu. Bunun dışında İstanbul'a sürgünle gelmeye başlayan ve sokaklarda kalabalık gruplar halinde bulunan Çerkezlerin içine girerek buradan da kendisine adam devşirmeyi başaran Hüseyin Daim Paşa, artık şartların olgunlaştığı ve harekete geçmek için önlerinde hiçbir engel kalmadığı bilgisini cemiyete bildirmişti.

Darbeciler deşifre oluyor
Hemen her şey cemiyet görünümündeki bu gizli örgütün lehine gibi dururken bir anda beklenmedik bir gelişme yaşandı ve işler örgütün aleyhine dönmeye başladı. Cemiyetin genç propaganda görevlisi Arif Bey, birliklerinde yaptığı çalışmalar sırasında Mirliva Hasan Paşa tarafından fark edilmişti. Hemen önlem almak yerine cemiyetin esas derdinin ne olduğunu anlamaya karar veren Hasan Paşa, Arif Bey'e karşı sıcak davranarak darbecilerin arasına sızmış ve kısa sürede hemen hepsinin güvenini kazanmayı başarmıştı. Hatta darbeciler, Hasan Paşa'yı, Sultan Abdülmecit'e yönelik gerçekleştirmeyi düşündükleri suikastı planlayacakları toplantıya dahi davet etmişlerdi. Hasan Paşa ise cemiyetin yapısını, kirli amaçlarını ve toplanacağı yeri dönemin seraskeri Rıza Paşa'ya ihbar etmişti. Hasan Paşa'nın ihbarı üzerine, 16 Eylül 1859'da Kılıç Ali Paşa Camii'nde toplanan cemiyetin üyeleri kıskıvrak yakalanmıştı.

İlk ifadeleri Seraskerlik'te alınan darbeciler, yargılanmak üzere kayıklara bindirilerek Çengelköy'deki Kuleli binasına götürülmüşlerdi. Yargılanmaların burada olmasından ötürü olay tarihe Kuleli Vakası şeklinde geçecekti. Cemiyetin önemli isimlerinden Cafer Dem Paşa, ihanetinin bedelinin idam olduğunu az çok tahmin ettiğinden ve bağlı bulunduğu örgütün diğer sırlarını ifşa etmek istememesinden olsa gerek Kuleli'ye götürüldüğü sırada kayıktan atlamak suretiyle intihar etmişti.

Padişah idam cezalarını müebbet hapse çevirdi
Kuleli'de görülen mahkemede Sadrazam Mehmet Emin Paşa başta olmak üzere sırasıyla Şeyhülislam, Meclis-i Âli-i Tanzimat (Tanzimat Meclisi) Reisi Mehmet Paşa, Meclis-i Vala (Halk-devlet arasındaki mahkemelere bakan meclis) Reisi Yusuf Kamil, Dâr-ı Şura-yı Askeriye (Hükümet işlerinden ve askeri işlerden sorumlu olan şura) reisi Mehmet Zarif Beyler de hazır bulunmuştu. Mahkemenin verdiği karar, dönemin gazetelerinden olan Tercüman-ı Ahval ve Peyam-ı Sabah'ta şu ifadelerle yer buluyordu: "Halkı ve askeri, saltanatı seniyye aleyhine kaldırarak heyeti devleti tağyir ve usulü kavanini bozmak."
Mahkeme, darbe girişimine adı karışan örgüt üyelerinden Şeyh Ahmet, Hüseyin Daim, Cafer Dem ve Binbaşı Rasim'i idam cezalarına çarptırırken, diğer sanıklara ise örgütteki derecelerine göre kürek, kalebent ve sürgün gibi cezalar verdi ancak Sultan Abdülmecit, büyük bir iyi niyet göstergesiyle idamları müebbet hapse ve kalebentliğe çevirdi. Böyle bir irade göstermesinin nedenini ise örgütün planlarının gerçekleştirilememesiyle açıklamıştır.

Benzer Haberler

Nuri Bilge Ceylan ilginç karakterler ile bezemiş filmi. Taşranın nerede, ne zaman karşınıza çıkacağı belli olmayan insanları gibi, Ahlat Ağacı da seyirciyi şaşırtıyor çoğu yerde. Başka bir ifadeyle şehir hayatına gömülmüş günümüz insanına taşranın perdesini aralıyor.

Bizim ait olduğumuz, bize ait olan isimler, yapılar, sesler… Bizim bu topraklara, bu toprakların bize borçlu olduğu şey.

O kadar çabuk hareket ediyoruz ki, nasıl yavaşlayacağımızı bile hızlıca öğrenmek istiyoruz.

Her şeyin tarihini araştırmaya devam ederken bu sefer de Osmanlı’da, zamanın tayininin ve namaz vakitlerinin belirlenmesinde görevli olan muvakkitleri inceledik. Osmanlı’da ilk muvakkithane nerede inşa edildi, Osmanlı’nın en önemli muvakkitti kimdi, ilk güneş saati hangi caminin duvarına yapıldı gibi soruların cevaplarını bulmaya çalıştık. Araştırmamızın ikinci kısmında ise olağanüstü makinelerin mucidi olan Müslüman bilim adamı el-Cezeri’nin hayatını ve yaptığı icatları inceledik.